سازش و صلح به معنی آشتی و مصالحه است و کاربرد آن در مورد رفع تنازع موجود و یا جلوگیری از تنازع احتمالی در مورد معامله و غیر آن بین طرفین واقع می‌گردد.
سازش در دعاوی مدنی
بر اساس ماده ۱۸۶ قانون آیین دادرسی مدنی: هر کس می‌تواند در مورد هر ادعایی از دادگاه نخستین بطورکتبی درخواست نماید که طرف او را برای سازش دعوت کند.
مقصود اصلی از سازش پایان‌دادن به اختلافات فعلی و آینده است که از اتلاف وقت و هزینه و مراجعه طرفین به دادگاه جلوگیری می‌کند.
به‌طورکلی هرکس می‌تواند در مورد هر ادعایی به طور کتبی از دادگاه درخواست کند که طرف مقابل او را برای سازش به آنجا فراخواند و دادگاه نیز طرف مقابل را برای سازش دعوت می‌کند.
در این صورت دادگاه وقت رسیدگی تعیین و بعد از حضور طرفین اظهارات هر دو طرف را استماع می‌نماید
اگر این توافق و حل اختلاف طرفین با تراضی و توسط دادگاه تنظیم و مکتوب شود اصطلاحاً به آن گزارش اصلاحی می‌گویند که البته گزارش اصلاحی در دعاوی حقوقی کاربرد دارد.
لازم به ذکر است مفاد سازش‌نامه دادگاه که طبق مقررات تنظیم می‌شود، نسبت به طرفین و ورثه و قائم‌مقام قانونی آن‌ها معتبر است و مانند احکام دادگاه‌ها به‌موقع اجرا گذاشته خواهد شد
ماده ۱۸۰ قانون آیین دادرسی مدنی در این زمینه مقرر می‌دارد سازش بین طرفین یا در دفتر اسناد رسمی واقع می‌شود یا در دادگاه و نیز ممکن است در خارج از دادگاه واقع شده و سازش‌نامه غیررسمی باشد.
سؤال: چنانچه طرفین به هر دلیل سازش ننموده‌اند تصمیم دادگاه چیست؟
وکیل صلح و سازش در دعاوی بیان می‌کند برابر ماده ۱۸۹ قانون آیین دادرسی در امور مدنی درصورتی‌که دادگاه احراز نماید طرفین حاضر به سازش نیستند آنان را برای طرح دعوا ارشاد خواهد کرد و پرونده را بایگانی می‌نماید.
نمونه صورت‌جلسه سازش حقوقی
بر اساس این صورت‌جلسه در تاریخ ……… بین جناب آقای مجتبی حسینی …. به شماره ملی … و وکیل رسول خیابانی به نمایندگی و وکالت از آقای مجتبی حسینی در خصوص پرداخت بدهی آقای هوشنگ بیاتی موضوع دادنامه به شماره ……. به شرحی که در ادامه خواهد آمد توافق گردید.
۱- توافق شده به‌محض امضای این صورت‌جلسه از یک دستگاه خودروی …. به شماره پلاک ایران …. رفع توقیف به عمل آید.
۲- مبلغ قابل‌پرداخت موضوع این صورت‌جلسه شامل اصل طلب و خسارات ناشی از تأخیر تأدیه و هزینه دادرسی است که جمعاً …… تعیین می‌گردد که به مبلغ ……. معادل ……. به‌صورت پیش‌پرداخت و ……. باقی‌مانده، به‌صورت ماهیانه مورد توافق طرفین قرار گرفته است.
۳- آقای/ خانم …. مبلغ پیش‌پرداخت را به‌صورت نقدی (یک فقره چک بانکی به شماره ….) پرداخت می‌نمایند و مبلغ اقساط را به‌موجب بیست و پنج فقره سفته از شماره‌های …. لغایت …. هر یک به مبلغ …… تومان و هر ماه دو سفته پرداخت و کارسازی می‌نمایند.
۴- در صورت عدم پرداخت هر یک از اقساط در رأس موعد این توافق کان لم‌یکن بوده و مبلغ پیش‌پرداخت به‌عنوان خسارت وجه التزام به نفع طلبکار محاسبه شده و آقای/ خانم …… موظف است کل بدهی خود را پرداخت نماید.
سازش‌نامه غیررسمی
بهتر و اصلح است برای اعتبار بخشیدن به سازش‌نامه غیررسمی خارج از دادگاه، طرفین بعد از تنظیم سند عادی، در دادگاه حضور یافته و به صحت مفاد توافق اقرار و از دادگاه تقاضای صدور گزارش اصلاحی باتوجه‌به توافق یاد شده نمایند.
سؤال: توافق طرفین بر صلح و سازش خارج از دادگاه چه الزام و تکلیفی برای آنان به وجود می‌آورد؟
پاسخ: ریاست محترم شعبه ۵۶ دادگاه تجدیدنظر استان تهران طی دادنامه شماره ۹۳۰۹۹۷۰۲۲۱۶۰۰۷۶۱ چنین اعلام نموده است:
اگر طرفینِ قرارداد، متعهد شوند که در صورت بروز اختلاف، سعی در صلح و سازش خارج از دادگاه نمایند، این توافق، نه شرط داوری محسوب می‌شود و نه مانع از مراجعه مستقیم به محکمه است؛ زیرا معیاری برای ارزیابی میزان سعی و تلاش برای حصول سازش وجود ندارد.
سازش در دفترخانه اسناد رسمی
اگر سازش‌نامه در دفتر اسناد رسمی واقع گردیده باشد صدور گزارش اصلاحی و اجرای آن از طریق دادگاه منتفی است و اجرای آن تابع مقررات راجع به اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجراء خواهد بود
نکته: نظر به اینکه طرفین ملزم به انجام تعهدات هستند، درصورتی‌که متعهدین به تعهدات خود در دفترخانه عمل ننمایند، متعهدله می‌تواند دعوای الزام به ایفای تعهدات مندرج در سازش‌نامه تنظیمی در دفتر اسناد رسمی اقامه نماید.
نمونه صلح‌نامه رسمی در دعاوی حقوقی – مالی
مصالح: آقای / خانم………………………………. فرزند……………………….. به شناسنامه شماره………………… متولد…………….. صادره……………….. به شماره ملی………………. ساکن……………………………………………………………….
متصالح: آقای / خانم………………………………. فرزند……………………….. به شناسنامه شماره………………… متولد…………….. صادره……………….. به شماره ملی………………. ساکن……………………………….
مورد مصالحه: تمامی حقوق مکتسبه و موجوده و معنونه و متصوره قانونی و عرفی و شرعی مصالح ناشی از دعاوی و مرافعات و تظلمات وی بابت مطالبات و ادعاها و خواسته‌ها و موضوعات و مسائل مطروحه و حقوق درخواستی مصالح از آقای / خانم / شرکت / اداره………………………………. در خصوص پرونده متشکله به شماره……………………………… / به شماره معلوم و مشخص و تعیین‌کننده نزد مرجع قضائی / ثبتی / اداری بنام………………….. به طور کامل و بدون استثناء چیزی به‌نحوی‌که من‌بعد تمامی حقوق کلاً و تماماً متعلق به متصالح بوده و نامبرده قائم‌مقام و جانشین مطلق‌العنان و مسبوط الید مصالح قلمداد و محسوب گردیده و هیچ‌گونه حق و حقوقی برای مصالح در مورد صلح و مصالحه باقی نمانده و نمی‌ماند.
عدول از سازش
سؤال: عدول از سازش قابل استماع و رسیدگی است؟
وکیل دعاوی داوری پاسخ می‌دهد: عدول از سازش، مستلزم ارائه دلیل و اثبات فساد و تقلب در سازش از سوی مدعی است. در همین زمینه یک نمونه رأی شعبه دیوان عدالت اداری در مورد کارگر و کارفرما مرقوم می‌گردد.
در خصوص شکایت شاکی به طرفیت اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی اهواز به خواسته اعتراض به رأی شماره… هیأت حل اختلاف کار، نظر به اینکه که اداره مشتکی‌عنه برابر مقررات به شکایت رسیدگی کرده و نامبرده دلیل و مدرکی که موجب بی‌اعتباری و تزلزل رأی معترض عنه را فراهم می‌نماید ارائه و ابراز ننموده است و ایراد وی مبتنی بر قانون نمی‌باشد، زیرا کارگر در جلسه مورخ ۲۷/۳/۹۱ اظهار داشته است در قبال دریافت ده میلیون ریال حاضر است سازش نماید که کارفرما مبلغ مذکور را پذیرفته و مورد استناد و قبول هیأت قرار گرفته است و ایرادات بعدی و عدول، نیاز به ارائه دلیل فساد سازش داشته که شاکی ارائه نکرده، لذا دیوان به استناد ماده ۲۹ آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۶۴ از قانون کار، حکم به رد شکایت و ابرام رأی معترض عنه را صادر و اعلام می‌کند. این رأی برابر مواد ۷ و ۱۳ قانون دیوان عدالت اداری صادر گردیده و قطعی است.
رئیس شعبه ۱۸ دیوان عدالت اداری مستشار شعبه
درخواست سازش از شورای حل اختلاف
بر اساس ماده ۱۱ قانون شوراهای حل اختلاف در کلیه اختلافات و دعاوی خانوادگی و سایر دعاوی مدنی و جرائم قابل‌گذشت، مرجع قضائی رسیدگی‌کننده می‌تواند با توجه به کیفیت دعوی یا اختلاف و امکان حل‌وفصل آن از طریق صلح و سازش، فقط یک‌بار برای مدت حداکثر سه ماه موضوع را به شورا ارجاع نماید.
خاطرنشان می‌شود با عنایت به ماده ۲۴ قانون شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۳۹۴، در مواردی که موضوع در صلاحیت شورای حل اختلاف باشد، گزارش اصلاحی صادر و پس از تأیید قاضی شورا به طرفین ابلاغ می‌شود و چنانچه موضوع در صلاحیت شورای مذکور نباشد و منتهی به سازش شود، شورا موضوع سازش و شرایط آن را به ترتیبی که واقع شده است، در صورت‌مجلس منعکس و مراتب را به مرجع قانونی صالح اعلام می‌کند.
سؤال: شورای حل اختلاف مجاز به رسیدگی به دعوای ابطال سازش‌نامه یا ابطال گزارش اصلاحی می‌باشد؟
وکیل ابطال صلح‌نامه اظهار می‌دارد دعوای ابطال سازش‌نامه یا مفاد گزارش اصلاحی از دعاوی غیرمالی است؛ بنابراین رسیدگی به آن از صلاحیت شوراهای حل اختلاف خارج است.
انتقال اموال بعد از صدور سازش‌نامه
سؤال: اگر شخصی پس از توافق و صدور گزارش اصلاحی اقدام به انتقال اموال خود به دیگری نماید، آیا رفتار ارتکابی فرار از دین محسوب می‌شود؟
وکیل صلح پاسخ می‌دهد مستفاد از نظریه شماره ۷/۱۴۰۰/۶۲۵ مورخ ۱۴۰۰/۰۷/۰۷ اداره کل حقوقی قوه قضاییه و با عنایت به این که قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مصوب ۱۳۹۴، همان‌گونه که از عنوان آن پیداست و در ماده ۲۲ آن نیز تصریح شده است، ناظر به اجرای محکومیت‌های مالی است و با توجه به این که در ماده ۲۱ این قانون جزای نقدی معادل نصف محکوم به به‌عنوان یکی از دو مجازات مقرر در این ماده، پیش‌بینی شده است و در ذیل آن نیز جریمه مدنی انتقال‌گیرنده به‌منظور استیفای محکوم به پیش‌بینی شده است، در مورد دینی که راجع به آن رأی مبنی بر محکومیت صادر نشده است، امکان اعمال ماده یاد شده وجود ندارد و اصولاً با توجه به اینکه ماده یاد شده در مقام جرم‌انگاری است، نمی‌توان کسی را که مدیونیت وی به‌موجب رأی مرجع ذی‌صلاح مسجل نشده است، هرچند در نتیجه سازش طرفین، در خصوص آن گزارش اصلاحی صادر شده باشد، به اتهام انتقال مال به انگیزه فرار از ادای دین تحت تعقیب قرارداد؛ زیرا چه‌بسا که وی اصولاً خود را مدیون نداند و در مدیون بودن وی اختلاف باشد؛ اما به هر دلیلی مبادرت به سازش کرده باشد. اصل لزوم تفسیر مضیق نصوص جزائی نیز مؤید این نظر است. همچنین رأی وحدت رویه شماره ۷۷۴ مورخ ۲۰/۱/۱۳۹۸ هیأت عمومی دیوان عالی کشور مبنی بر لزوم سبق محکومیت قطعی مدیون و سپس انتقال مال از ناحیه وی باانگیزه فرار از ادای دین، مؤید آن است که در فرض سؤال انتقال بعدی مال موضوع گزارش اصلاحی هرچند به صدور اجرا منجر شده باشد، موجب و محمل قانونی برای اعمال مجازات ماده ۲۱ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مصوب ۱۳۹۴ نیست
صلح و سازش در دعاوی کیفری
رسول خیابانی وکیل پایه یک دادگستری و حقوق دادن اظهار می‌دارد بر اساس ماده ۸۲ قانون آیین دادرسی کیفری، در جرایم تعزیری درجه ۶، هفت و هشت که مجازات آن‌ها قابل تعلیق است، مقام قضایی می‌تواند به درخواست متهم و موافقت بزهدیده یا مدعی خصوصی و با اخذ تأمین متناسب، حداکثر دو ماه مهلت به متهم بدهد تا برای تحصیل گذشت شاکی یا جبران خسارت ناشی از جرم اقدام کند همچنین مقام قضایی می‌تواند برای حصول سازش بین طرفین، موضوع را با توافق آنان به شورای حل اختلاف یا شخص یا مؤسسهای برای میانجی‌گری ارجاع دهد.
صلح و سازش در جرائم قابل گذشت
مصالحه و اعلام گذشت صرفاًَ در جرائم قابل گذشت؛ یعنی جرائمی که با گذشت شاکی و متضرر از جرم تعقیب، رسیدگی یا اجرای حکم متوقف می‌شود واقع می‌گردد.
گذشت باید صریح و بدون هیچ‌گونه قید و شرطی باشد و به گذشت مشروط و معلق در مراجع قضایی ترتیب اثر داده نخواهد شد. برای مثال شخص (الف) از شخص (ج) به‌عنوان توهین شکایت می‌کند؛ ولی با وساطت آشنایان و فامیل‌ها از شکایت خود صرف‌نظر می‌کند. پس در رضایت‌نامه می‌نویسد که اگر (ج) تعهد کند که دیگر برای او ایجاد مزاحمت نمی‌کند و به او ناسزا نخواهد گفت، حاضر است رضایت دهد. به این گونه سازش – نامه‌ها که دارای قید و شرط است، در دادسرا و دادگاه ترتیب اثر داده نمی‌شود؛ زیرا رضایت (الف) بسته به آن است که (ج) متعهد گردد در آینده مرتکب عمل مورد نظر شخص (الف) نخواهد شد. ازاین‌رو اعلام رضایت باید بدون هیچ‌گونه ابهام و قید و شرط باشد.
نکته: گاهی اوقات اتفاق میفتد پس از این که شاکی اعلام رضایت نمود و پرونده مختومه گردید متهم درصدد طرح شکایت افترا علیه شاکی برآید و از این حیث وی را مورد تعقیب قانونی قرار دهد
بهترین وکیل کیفری قم اظهار می‌دارد برای جلوگیری از این امر در انتهای سازش‌نامه‌ها اضافه می‌کنند:
(آقای/خانم………نیز حالیه اعلام می‌دارد که او نیز از آقای………شکایتی نداشته و در این پرونده ادعایی نسبت به یکدیگر ندارند.) و سپس مفاد سازش‌نامه به امضای هر دو نفر می‌رسد.
نمونه سازش‌نامه
ریاست محترم شعبه…… با سلام احتراماً، اینجانب……………شاکی پرونده کلاسه…………که تحت عنوان…………… (فحاشی و…) از آقای/خانم…………شکایت کرده بودم، با توجه به مذاکرات اصلاحی و وساطت ریش‌سفیدان محل، بدین‌وسیله منجزاً (بدون هیچ قید و شرطی) رضایت خود را اعلام می‌کنم و هیچ‌گونه شکایتی از ایشان در امر کیفری ندارم.
امضا
نمونه صورت‌جلسه سازش پرونده در دادسرا
در خصوص پرونده کلاسه ……شعبه دادیاری/بازپرسی دادسرای عمومی و انقلاب ……،با توجه به حصول سازش فی‌مابین طرفین دعوی (فی ما بین آقایان …….. ، مشتکی‌عنه آقای …….) طبق شرایط ذیل مراتب رضایت نسبت به پرونده مرقوم اعلام می‌دارم.
۱- شاکی پرونده فوق در قبال دریافت یک طغری چک به شماره ………….عهده بانک …… ، و تحویل آن به آقای …… به شماره ملی ………. مراتب رضایت قطعی و منجز خود را نسبت به پرونده معنونه اعلام می‌دارم.
۲-آقای… نیز یک طغری چک به شماره …….را در جلسه مورخه …………به آقای …….. (مشتکی‌عنه) تحویل و هرگونه ادعای بعدی نسبت به چک مرقوم را از خود سلب و اسقاط نموده است .
تأثیر گذشت شاکی قبل از صدور حکم قطعی در جرائم غیرقابل‌گذشت
هرگاه شاکی پرونده کیفری قبل از قطعییت حکم شاکی اعلام رضایت کند، به‌موجب بند ۱ ماده ۲۲ قانون مجازات اسلامی دادگاه می‌تواند مجازات متهم را تخفیف دهد یا نوع مجازات را تغییر دهد. برای مثال به‌جای حبس او را به پرداخت جزای نقدی محکوم کند.
تأثیر گذشت شاکی پس از صدور حکم قطعی در جرائم غیرقابل‌گذشت
هرگاه شاکی در این گونه جرائم بعد از قطعی حکم از شکایت خود صرف‌نظر کند، محکوم می‌تواند با استناد به رضایت شاکی از دادگاه صادرکننده حکم قطعی (دادگاهی که به‌موجب حکم آن شخص متحمل مجازات می‌شود که حسب مورد می‌تواند دادگاه بدوی یا دادگاه تجدیدنظر استان باشد)، درخواست تخفیف و اعمال ماده ۴۸۳ قانون آئین دادرسی کیفری کند .
در این صورت دادگاه مزبور به درخواست محکوم علیه در وقت فوق‌العاده رسیدگی کرده و مجازات را در صورت اقتضا در حدود قانون تخفیف یا به مجازاتی که مناسب‌تر به حال محکوم علیه باشد، تبدیل می‌کند
محدوده اعمال مقررات ماده ۴۸۳ قانون آیین دادرسی کیفری
اعمال مقررات تخفیف مجازات مذکور در ماده ۴۸۳ قانون آیین دادرسی کیفری ۱۳۹۲، مختص محکومیت‌های تعزیری بوده و محکومیت‌های غیر تعزیری از جمله محکومیت‌های حدی، از شمول ماده مذکور خارج است.
علاوه بر درخواست اعمال ماده ۴۸۳ محکوم علیه پرونده کیفری، می‌توان در جرایم غیرقابل‌گذشت لایحه درخواست تخفیف مجازات بعد از صدور حکم قطعی را که شاکی رضایت داده، ثبت کرد.
فرم درخواست اعمال ماده ۴۸۳ قانون آئین دادرسی کیفری
ریاست محترم شعبه دادگاه کیفری ۲ دادگستری ……….
با سلام و عرض ادب احتراماً به استحضار می‌رساند که در پرونده کلاسه بایگانی شماره
مبنی بر شکایت از اینجانب به اتهام که منجر به صدور دادنامه شماره مورخ از آن شعبه محترم گردیده است و اینجانب به ماه… (سال) حبس تعزیری و پرداخت… ریال جزای نقدی در حق دولت محکوم شده و در حال حاضر تحمل کیفر می‌باشم؛ با توجه به این که شاکی و مدعی خصوصی از شکایت خود صرف‌نظر نموده و چون جرم از جرایم غیرقابل‌گذشت می‌باشد با عنایت به ماده ۴۸۳ قانون آئین دادرسی کیفری استدعای بررسی و تجدیدنظر در میزان مجازات مقرر و نهایتاً تخفیف مجازات را دارم.
با تشکر نام و نام خانوادگی
امکان اعلام گذشت تلفنی شاکی کیفری
سؤال: آیا رضایت و گذشت شاکی خصوصی در جرایم قابل گذشت به‌صورت تلفنی نزد قاضی یا مدیر دفتر یا کارمند دفتر معتبر و قابل ترتیب اثر می‌باشد یا خیر؟
وکیل خوب در قم پاسخ می‌دهد مستفاد از نظریه شماره ۷/۹۹/۱۲۰۸ مورخ ۱۳۹۹/۰۹/۰۹ اداره کل حقوقی قوه قضاییه درباره امکان گذشت منجز شاکی خصوصی در جرایم قابل گذشت در خارج از دادگاه معروض می‌دارد:
اگر مقام قضایی ذی‌صلاح گذشت منجز شاکی را به هر نحو ولو از طریق سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی از جمله تلفن با رعایت مقررات دادرسی الکترونیکی احراز کند، باید به آن ترتیب اثر دهد.
عدم امکان ارجاع اموال عمومی و دولتی به صلح و سازش
با توجه به اصل ۱۳۹ قانون اساسی صلح دعاوی راجع به اموال عمومی مستلزم تصویب هیئت وزیران و اطلاع مجلس شورای اسلامی و حتی در موارد مهم منوط به تصویب مرجع اخیرالذکر است.
مشاوره با وکیل پرونده صلح
قبل از ورود به هر دعوای حقوقی حتماً با وکیل حقوقی متخصص مشورت کنید و بدون ارزیابی ادله و مدارک وارد دعوا نشوید. موضوعات حقوقی بسیار تخصصی و پیچیده است و یک اشتباه کوچک می‌تواند خسارت‌های زیادی را متوجه شما کند.
مؤسسه حقوقی و داوری کاتبان حقیقت گستر عادل با مدیریت رسول خیابانی وکیل پایه یک دادگستری متشکل از مجموعه‌ای از وکلای حرفه‌ای دادگستری آماده ارائه مشاوره و تنظیم، نمونه نامه به شورای حل اختلاف، نمونه متن صورت‌جلسه سازش و درباره این موضوع به شما است.
